गावपण भाग ९ : विझारा

अजूनही गावाकडे अनेक जुने आणि सुंदर शब्द वापरात आहेत पण मला भीती आहे कि हे शब्द कालांतराने राहणार नाहीत. त्यापैकी जेवढे जमतील तेवढे शब्द मी साठवून ठेवण्याचा प्रयत्न करतोय . इंग्रजी भाषेच्या आक्रमणाने आणि शुद्ध मराठी भाषेभोवती निर्माण झालेल्या प्रोपागंडाने ग्रामीण बोलीभाषा धोक्यात आल्या आहेत . खरं तर भाषेच्या शुद्ध रुपाइतकीच गोडी बोलीभाषांना असते . पण आता बोली भाषेत बोलण्याचा आग्रह देखील आपण धरू शकत नाही . असो , आज आपण 'विझारा' हा शब्द शिकणार आहोत . 

विझारा या शब्दाची संधी केली तर वीज + झरा = झरा अशी होईल . वीज पडल्यामुळे निर्माण झालेला झरा म्हणजे विझारा . पावसाळ्यात वीज पडण्याच्या घटना घडतात , यामध्ये बऱ्याच वेळा जीवितहानी होते . त्यामुळे वीज पडण्याची भीती सर्वांनाच असते . जिथे पाणी असते तिथे वीज पडते असे म्हणतात . किंवा वीज जिथे पडेल तिथे पाणी काढते . अशीच आमच्या डोंगरावर वीज पडली आणि तिथून अव्याहत झरा वाहणे सुरु झाले . तोच हा विझारा  . 

छायाचित्र : विझारा 

गावाकडच्या लोकांना शब्दांची चिरफाड करण्याची फार सवय असते . साधे साधे शब्द देखील असे काही लय , ताल , ठेका देऊन बोलले जातात कि मूळ अर्थच कळू नये . या गावरान लोकांनी इंग्रजीची पण पार आई बहीण एक केलीये . आप्रिशन , आयशू , एनिमा , इंजिक्षन , हाडाटॅक , डाक्टर , शिटी स्कॅन असे हॉस्पिटलमधील शब्द , बिलेटपान , ईस्टो , एशी , शॅक (sack ) असे शब्द वापरले जातात . मराठीत तर इंग्रजी पेक्षा जास्त मजा येते . उगीच तोंड वाकडे करून बोलण्याची सवय का लागली असावी असा मला कधी कधी प्रश्न पडतो . दगोड(दगड) , ख्वारं(खोरं ) , गावडी (गाय ) , म्हसाड(म्हैस) ,शेरडा(शेळ्या),गवात(गवत) ,पाचराट(पाचरट),भिताड(भिंत) ,गुताडा(गुंता) असे हजारो शब्द सापडतील . इतकी मजा येते हे शब्द ऐकल्यावर . शक्यतो अनुस्वार असलेले शब्द इतके तोडले मोडले जातात कि ऐकून हसू येतं . काही ठिकाणी उगाचच अनुस्वार देऊन भाव खाण्याचा शहाणपणा देखील हे लोक करतात . तरीही या बोलीत मजा आहे .  तर याच पायंड्याप्रमाणे विझारा या शब्दाचे विंझिरा , इझिरा , इझारा , झरा असे अनेक भाऊबंद आहेत . 

छायाचित्र : झऱ्याचा मुळ उगम 

जेव्हा भयाण रणरणत्या उन्हात अख्ख्या चिंचदऱ्यात कुठेच पाणी नसते तेव्हा या झऱ्यातून गोड पाणी झिरपत असते . वीज पडल्यामुळे हा खडक फुटला आणि त्याच्या एका फटीतून गेली कित्येक वर्ष हे पाणी सुरु आहे . अगदी सुधारसाप्रमाणे चव लागणाऱ्या या पाण्याची चव अजूनही जिभेवर रेंगाळत आहे . गुरं वळताना हमखास तहान लागते आणि हि तहान भागवण्यासाठी विझारा नेहमी तत्पर असतो . हे माझ्या एका आवडत्या स्थळांपैकी एक आहे . याच्याशी माझे भावनिक नाते आहे . 

विझाऱ्याचे नितळ पाणी 

इथे पाणी पिण्यासाठी जनावरे जमतात , शेळ्या येतात , याचा त्रास होतो , चाऱ्याला वर्दळ होते म्हणून आमच्या चुलत आजोबांनी हा निसर्गदत्त झरा बंद करण्याचा प्रयत्न केला होता . असो काही प्रवृत्ती वर्चस्व गाजवणाऱ्या असतात . त्यांना ते शक्य होत नाही . 

जनावरांसाठी खड्डा 

इथे जनावरांसाठी एका खड्यात पाणी साठवले जाते . तर आपल्याला पिण्यासाठी थेट उगमाच्या ठिकाणी तोंड लावावे लागते . इथे पाणी खूप नितळ असते . इथे सुमारे ५० जनावरे पाणी पिली तरी पाणी संपल्याचे आठवत नाहीच . 

या झऱ्याचे एक वैशिष्ट्य म्हणजे इथले पाणी बाटलीत भरता येत नाही . तोंड लावूनच प्यावे लागते . त्याचे कारण असते कि एक ताटली बुडेल एवढी देखील खोली त्या खाचेची नाही . निसर्गाचा आनंद घ्यायचा सेल तर तुम्हाला निसर्गसारखे वागावे लागेल हेच हा विझारा शिकवतो . गावातील जुने सगळे गुराखी सवंगडी आम्ही इथे भेटायचो , गप्पा मारायचो . तो अविस्मरणीय काळ होता . 

पुन्हा भेटूया एखाद्या शब्दासोबत रुंजी घालत . तोपर्यंत नमस्कार !

- अजिंक्य